Psychika w centrum uwagi

Osoby, które przeszły kryzys psychiczny, a także specjaliści od zdrowia psychicznego i przedstawiciele różnych instytucji dyskutowali w Warszawie o reformach psychiatrii dorosłych oraz psychiatrii dzieci i młodzieży. Podczas III Kongresu Zdrowia Psychicznego pn. „Od instytucji do środowiska – dostępność i szacunek” nie zabrakło przedstawicieli Koszalina.

Kongres był promowany hasłem „Zdrowie psychiczne ma znaczenie”. W ten sposób jego uczestnicy podkreślili, że od tego, jak się czujemy psychicznie, zależy to, jak funkcjonujemy w rodzinie i w społeczeństwie. Zdrowie psychiczne nie może być pomijane przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, zwłaszcza że jest ono zagrożone w dobie pandemii, szczególnie u dzieci i młodzieży.

Dlatego główne tematy kongresu dotyczyły reform psychiatrii zarówno dzieci i młodzieży, jak i młodzieży. Jest już dostępna platforma pomocowo-edukacyjna „Życie warte jest rozmowy” dla osób w kryzysie samobójczym (www.zwjr.pl). Można na niej nie tylko uzyskać poradę specjalisty, jeśli samemu ma się myśli samobójcze, ale także dowiedzieć się, jak pomóc komuś, kto chce odebrać sobie życie i jak rozpoznać depresję u nastolatka.
Młodzi ludzie chcieliby móc o swoich problemach porozmawiać w szkole, ale często nie wiedzą nawet, czy w ich placówce przyjmuje psycholog. Nauczyciele często nie są przygotowani do rozmów z uczniami na tematy niedotyczące nauki, chociaż sprawy pozaedukacyjne mają wielki wpływ na stan przyswajania szkolnych wiadomości.
Według dziecięcych psychiatrów stres szkolny jest główną przyczyną problemów psychicznych dzieci i młodzieży, prowadzącą do ich hospitalizacji. W czasie pandemii do pogorszenia się stanu psychicznego najmłodszych przyczyniły się nauka zdalna, ograniczenie kontaktów z rówieśnikami, obawy o zdrowie swoje i bliskich czy też żałoba po ich stracie. Rodzice, aby zmniejszyć te negatywne skutki, powinni jak najwięcej rozmawiać z dziećmi o zaletach nauki stacjonarnej, świętować ich sukcesy czy zachęcać je do twórczych działań, które pomagają wyrazić uczucia.
– Bardzo ważne jest to, aby być dostępnym dla dziecka tak bardzo, jak to tylko możliwe – zgodnie z maksymą: twój czas jest najlepszym prezentem dla dziecka – dodaje dr hab. Barbara Remberk, konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży. – Warto także zadbać o higienę snu dziecka, czyli o jego odpowiednią długość i jakość oraz regulować jego korzystanie z urządzeń cyfrowych.
Każdy – czy to dziecko, nastolatek, czy dorosły – jeśli ma problemy, z którymi nie może sobie poradzić, nie powinien zawahać się przed skorzystaniem z pomocy psychologa, psychiatry lub psychoterapeuty. Nie warto obawiać się opinii innych. Wczesne udanie się po wsparcie do specjalisty może zapobiec pogłębieniu się zaburzeń.

Pomoc w ciągu 72 godzin
W pierwszej sesji panelowej pt. Reforma psychiatrii „Od pacjenta do osoby”, uczestniczyli m.in. Izabeli Ciuńczyk, lekarz psychiatra, dyrektor Środkowopomorskiego Centrum Zdrowia Psychicznego w Koszalinie, prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Centrów Zdrowia Psychicznego, i Przemysław Krzyżanowski, zastępca prezydenta Koszalina ds. polityki społecznej, Przewodniczący Komisji Edukacji Związku Miast Polskich. Koszalin stawiany jest za wzór miasta, w którym działa Centrum Zdrowia Psychicznego, jedna z 33 pilotażowych placówek tego typu w Polsce (według specjalistów niezbędne minimum to 90). Łącznie obejmują one opieką 12 proc. dorosłej populacji Polski. Obecnie trwający pilotaż został przedłużony do końca 2022 roku.
W ramach koszalińskiego CZP działają Punkty Zgłoszeniowo-Koordynacyjne: na ul. Zwycięstwa 119 (od pon. do pt. w godz. 8-18) i Sarzyńskiej 9 (od pon. do pt. w godz. 8-20). Do punktu można przyjść bez umawiania się, bez skierowania, tylko z gotowością do przyjęcia pomocy. Nie ma kolejek, terminów. Na potrzebujących pomocy czeka specjalista, psycholog lub psychoterapeuta. Na podstawie rozmowy z nim ustalany jest wstępny plan leczenia. Jeśli przypadek osoby zgłaszającej się po wsparcie zostanie uznany za pilny, musi ona dostać pomoc nie później niż w ciągu 72 godzin. Niestety, te placówki pomagają jedynie dorosłym. Brakuje ośrodka pomocy psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży.

Kiedy wali się cały świat
– Nazwa Koszalin pojawiła się mediach ogólnopolskich na początku 2019 z powodu pożaru w escape roomie – przypomniał uczestnikom Kongresu Przemysław Krzyżanowski. Zginęło w nim pięć piętnastolatek, które miały całe życie przed sobą. To wielka tragedia dla nas wszystkich, zwłaszcza dla ich rodzin. Akurat kilka miesięcy wcześniej powstało w Koszalinie Centrum Zdrowia Psychicznego. Dzięki temu bliscy ofiar tego pożaru dostali niezbędną pomoc psychologiczną natychmiast, mimo że to był piątkowy wieczór. Wszystkie poradnie, instytucje były zamknięte, ale ta placówka działała. Ale osób potrzebujących takiej pomocy jest w naszym województwie sporo, dlatego takich placówek powinno być znacznie więcej, stąd moja prośba do innych samorządów, aby wspierały ich powstanie. W naszym województwie tylko Koszalin ma Centrum Zdrowia Psychicznego, a nie ma go Szczecin, stolica regionu. Nie mają go takie miasta jak Kołobrzeg, Szczecinek. Każde z tych miast ma swoją specyfikę, więc jego mieszkańcy mają różne problemy.

Zdrowie psychiczne w centrum
Zastępca prezydenta Koszalina zaznaczył, że CZP znajduje się w śródmieściu, obok szkoły sportowej, nie na uboczu. Od 2018 r. szpital psychiatryczny, prowadzony przez spółkę Medison, mieści się w nowoczesnym obiekcie. Wcześniej, gdy placówka zajmowała ukryty w lesie stuletni budynek po oddziale gruźliczym szpitala wojewódzkiego, mogła budzić lęk.
– Ludzie bali się spacerować w tamtych rejonach, bali się osób, siedzących na ławkach przed szpitalem – wspomina Przemysław Krzyżanowski. – To powodowało stygmatyzację pacjentów. Po przeprowadzce do siedziby przy ulicy Sarzyńskiej szpital psychiatryczny stał się bardziej przyjazny pacjentom i mieszkańcom. Pacjenci są objęci pomocą w swoich środowiskach, uczestniczą w piknikach, organizowanych w centrum miasta. To pozwala osobom zdrowym inaczej spojrzeć na tych, którzy znajdują się w kryzysie psychicznym. Według statystyk co czwarty z nas doświadczył lub doświadczy takiego kryzysu. Szpital psychiatryczny i inne placówki, oferujące pomoc psychologiczną i psychiatryczną, zostały w pewien sposób odczarowane. Bardzo nas to cieszy.
Samorządowiec przyznał, że władze Koszalina od początku wspierały powstanie CZP i z niepokojem przyjęły zapowiedzi o możliwym zakończeniu finansowania pilotażu tych placówek.
– Wspieramy funkcjonowanie mieszkań chronionych czy treningowych dla osób z niepełnosprawnościami intelektualnymi i chorujących psychicznie - dodał zastępca prezydenta Koszalina.

Spotkanie dwóch osób
Izabela Ciuńczyk podkreślała zmianę sposobu myślenia o pacjentach samych specjalistów:
– Jeszcze kilka lat temu była to relacja: lekarz psychiatra-pacjent, a teraz jest: osoba-osoba – wyjaśnia różnicę. – Tylko osoba może się spotkać z osobą i tylko wtedy może pojawić się plan zdrowienia. Jeśli spotka się psychiatra z pacjentem, to często prowadzi to do terapeutycznej klęski. Program funkcjonowania CZP ma wiele zalet, z których najważniejszą jest brak oczekiwania na pomoc, bo CZP nie ma narzuconej liczby pacjentów, za które dostanie dofinansowanie. Nie muszę już mówić osobie, która się do nas zgłosi: proszę przyjść za trzy miesiące, ale udzielam jej wsparcia już. To szczególnie ważne w dobie pandemii, gdy bliscy tych, którzy zmarli na COVID-19, potrzebowali pomocy od razu. I ja mogłam tej pomocy udzielić. Ponadto mamy więcej sukcesów takich jak mniejsza liczba podjętych skutecznych prób samobójczych na terenie miasta i powiatu. Dodatkowo zmniejszyła się liczba hospitalizacji.
Poza tym, cieszę się, że mogę pracować z zespołem specjalistów, ale także mogę liczyć na współpracę wielu miejskich instytucji oraz organizacji pozarządowych. Wiem, że czasem trzeba najpierw rozwiązać kryzys mieszkaniowy, żeby myśleć o wyjściu z kryzysu psychicznego.
Z raportu Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju z 2016 r. wynika, że choroby psychiczne dotykają głównie Finów, Holendrów i Francuzów (ok. 19 proc. populacji), a w najmniejszym stopniu Polaków, Bułgarów i Rumunów (poniżej 15 proc). Obecnie w Polsce na 100 tys. dorosłych mieszkańców przypada 9 lekarzy psychiatrów, podczas gdy w Niemczech – 27. Dużym wsparciem nie tylko dla psychiatrów, psychoterapeutów, psychologów są asystenci zdrowienia. To osoby, które same doświadczyły kryzysu psychicznego, a obecnie pomagają innym chorującym.

Zadbać jednocześnie o ciało i psyche
Marek Balicki, anestezjolog i psychiatra, były minister zdrowia, a obecnie dyrektor Biura ds. Pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, zwraca uwagę na brak kompleksowej opieki nad pacjentem z zaburzeniami psychicznymi. Jeśli w ostrej fazie choroby trafi on do szpitala psychiatrycznego, a jednocześnie ma problem somatyczny, np. złamaną rękę, zawał, zapalenie wyrostka, to nie dostanie odpowiedniej pomocy tak szybko, jak powinien.
– W takich placówkach nie ma ani sprzętu diagnostycznego, ani lekarzy innych specjalności, ani bloku operacyjnego – zaznacza Marek Balicki. – Z kolei szpital wielospecjalistyczny nie chce przyjąć pacjenta z zaburzeniami psychicznymi. Dlatego, moim zdaniem, psychiatryczna hospitalizacja w trybie nagłym powinna być w oddziale psychiatrycznym w szpitalu ogólnym.

Gdzie szukać pomocy psychologicznej?
• Dziecięcy telefon zaufania Rzecznika Praw Dziecka: 800 12 12 12
• Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę: 116 111
• Telefon dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa dzieci: 800 100 100
• Telefon zaufania dla młodych osób, prowadzony przez Fundację ITAKA: 22 484 88 04

Ewa Marczak

Fot. Magda Pater